Το Οικονομικό Αεικίνητο

"Δεν θέλω ένα εκατομμύριο δολλάρια μόνο για μένα! 

Θέλω όλοι οι άνθρωποι να έχουν ένα εκατομμύριο δολλάρια!"

Ντόναλντ Ντακ-κάτοικος Λιμνούπολης

    Από την εποχή του Λεονάρντο ντα Βίντσι ακόμα, εκατοντάδες επιστήμονες, μηχανικοί, εφευρέτες, ερασιτέχνες ή και τσαρλατάνοι της επιστήμης, ονειρεύτηκαν, σχεδίασαν ή και κατασκεύασαν συσκευές που θεωρητικά θα κινούνται διαρκώς χωρίς να καταναλώνουν άλλη ενέργεια, από τη στιγμή που θα τεθούν σε λειτουργία. Το περίφημο "αεικίνητο". 

   Περίπλοκα μηχανήματα, με μπάλες που ανεβοκατεβαίνουν, με γρανάζια τορνεμένα με απίστευτη ακρίβεια και γενικά με κάθε τεχνική λεπτομέρεια που θα μπορούσε να σκεφτεί και το πιο οξυδερκές πνεύμα, υπόσχονταν κάτι που η επιστήμη έχει απορρίψει αμετάκλητα: το "αεικίνητο" δεν είναι μόνο πρακτικά αδύνατο να κατασκευαστεί αλλά ούτε καν είναι δυνατό θεωρητικά να σχεδιαστεί!

    Βεβαίως ακόμη και σήμερα, όπως συμβαίνει πάντοτε με θέματα που η επιστήμη απορρίπτει αλλά όχι με έναν πολύ ευθύ, εύληπτο  και κατανοητό τρόπο, εξακολουθούν αρκετοί άνθρωποι σε όλον τον κόσμο να κατοχυρώνουν πατέντες και εφευρέσεις που κατονομάζουν ως "αεικίνητα"!

    Γιατί πως να πείσεις έναν μορφωμένο άνθρωπο που όμως δεν έχει μυηθεί στον πρώτο και στο δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής, ότι δυστυχώς το σύμπαν είναι έτσι κατασκευασμένο που να μην επιτρέπει την παραγωγή ενέργειας αλλά μόνο την αλλαγή της από τη μια μορφή στην άλλη και μάλιστα με τρόπο που δεν είναι ούτε αναστρέψιμος αλλά ούτε και τέλειος; 

    Και ίσως για τους ίδιους άγνωστους σε εμάς λόγους που κάνουν αδύνατη την κατασκευή του μηχανικού "αεικίνητου", καθώς και οι δύο νόμοι της θερμοδυναμικής είναι εμπειρικοί νόμοι, δεν προκύπτουν δηλαδή αυθόρμητα από κάποια μαθηματική ή λογική (Αριστοτέλεια θα έλεγε κανείς) σχέση, να είναι εξίσου αδύνατη η "κατασκευή" και ενός "οικονομικού αεικίνητου" δηλαδή μιας οικονομίας που θα μπορούσε με κάποιο τρόπο να ζει χωρίς να χρειάζεται να καταβάλλει κόπο και προσπάθεια. 

      Κι επειδή σύγχρονοι μελετητές και φυσικοί βρίσκουν βασικές ομοιότητες ανάμεσα στην θερμοδυναμική και στη θεωρία της πληροφορίας, ενώ αρκετοί είναι οι οικονομολόγοι που μελετούν την σχέση μεταξύ πληροφορίας και οικονομίας, κάπου εκεί ανάμεσα ίσως να μας αποκαλυφθεί και η θεωρητική ερμηνεία των οικονομικών φαινομένων που εμπειρικά διαπιστώνουμε. Και τότε ίσως να διακρίναμε ανάγλυφη την ομοιότητα μεταξύ του "θερμοδυναμικού θανάτου",  την θεωρητική εκείνη κατάσταση προς την οποία τείνει το σύμπαν όταν τα πάντα μέσα σε αυτό θα έχουν ισορροπήσει στην ίδια θερμοκρασία ώστε να είναι πλέον αδύνατη η παραγωγή έργου, και ενός επίσης θεωρητικού "οικονομικού θανάτου" όπου η απόλυτη εξίσωση των εισοδημάτων θα έχει εξαφανίσει κάθε διάθεση για πρόοδο, παραγωγή ή νεωτερισμό. Προσέξτε τη λεπτομέρεια: ο "θερμοδυναμικός θάνατος" δεν αναφέρεται απαραίτητα σε ένα "παγωμένο σύμπαν" αλλά σε ένα σύμπαν όπου η θερμοκρασία του είναι ίδια παντού!

   Που να ήξερε ο κακομοίρης ο Ντόναλντ όταν ευχόταν με αφέλεια κάθε άνθρωπος να έχει στη διάθεσή του κι από ένα εκατομμύριο δολλάρια, ότι στην πραγματικότητα η ευχή του θα μπορούσε να προκαλέσει την απόλυτη κατάρρευση της χάρτινης καρτουνίστικης οικονομίας του!

  Κι αν νομίζεις ότι όλα αυτά τα έγραψα για να θεωρητικολογήσω, κάνεις λάθος!

  Για την ελληνική οικονομία τα έγραψα και θα σου εξηγήσω γιατί:

  Είναι φυσικό σε κάθε κρίση να ακούγονται φωνές σωτηρίας, μαζί με τις κραυγές της απόγνωσης. Σοφοί και λιγότερο σοφοί, δημοσιογράφοι, δημοσιογραφούντες και πολιτικοί, αναλυτές, επαγγελματίες της αγοράς ή κοινοί πολίτες έχουν ή διαμορφώνουν στην πορεία το δικό τους μοντέλο εξόδου από τη δύσκολη κατάσταση.

Στις περισσότερες όμως από τις προτάσεις, λησμονούν ένα βασικό εμπειρικό κανόνα: δεν είναι δυνατή η "κατασκευή" μιας οικονομίας που να μοιάζει με "Οικονομικό Αεικίνητο". Δηλαδή να μην παράγει, να μην προοδεύει, να μην ανακαλύπτει αλλά να στηρίζεται σε πέντε-δέκα "εξυπνάδες" ώστε να διατηρείται στη ζωή για πάντα. "Εξυπνάδες" του τύπου "η χώρα δανείζεται, στη συνέχεια κάνει τα δανεικά μισθό, με τη σειρά του ο μισθός γίνεται είσπραξη για τις επιχειρήσεις και φόρος για το κράτος και πάλι από την αρχή". Ναι, αλλά σε κάθε κύκλο και χωρίς πραγματική παραγωγή το χρήμα που δανείστηκε η χώρα φεύγει σε εκείνους που παράγουν τα προϊόντα τα οποία αγοράζουν οι πολίτες και οι επιχειρήσεις. Κοινώς, το δανεικό χρήμα καταλήγει στις τσέπες του Κινέζου που φτιάχνει κινητά. Τόσο απλά! Κι αυτό είναι ένα μόνο παράδειγμα από τα δεκάδες που κυκλοφορούν και διακινούνται είτε ως "υψηλή θεωρία" από τους πολιτικολογούντες οικονομικούς είτε ως "λαϊκή δοξασία" προς άγραν ψήφων από κατ' επάγγελμα πολιτικούς.

  

Ψάξτε για τη "λεπτομέρεια" πίσω από κάθε οικονομική παρλαπίπα που ακούτε και θα καταλάβετε το λάθος. Πολλές φορές είναι τόσο προσεκτικά κρυμμένο που ούτε έμπειροι στο χώρο δεν μπορούν εύκολα να το ξεχωρίσουν: "Γιατί δεν βγάζει η χώρα ένα ομόλογο εσωτερικού δανεισμού να το αγοράσουν τα νοικοκυριά, να σωθεί και το κράτος;" πλασάρεται τελευταία ένα σενάριο. Μα γιατί το χρήμα που διαθέτουν τα νοικοκυριά είναι στις τράπεζες, οι οποίες με τη σειρά τους έχουν να το κάνουν (αν και όποτε!) δάνειο προς τις επιχειρήσεις και αυτές με τη σειρά τους το κάνουν θέσεις εργασίας. Αν το κράτος φτιάξει ένα καλό "λαϊκό ομόλογο", τα νοικοκυριά θα σηκώσουν λεφτά από τις τράπεζες και αυτές με τη σειρά τους θα έχουν μικρότερα ποσά διαθέσιμα για δάνεια. Μόνο αν με κάποιο τρόπο τα νοικοκυριά είχαν τόσο πολύ διαθέσιμο εισόδημα επαρκές και για αποταμίευση και για επένδυση (και για την εφορία σου λέω εγώ) θα είχε νόημα μια τέτοια πρόταση. Και μάντεψε πότε τα νοικοκυριά θα έχουν τόσο πολύ διαθέσιμο εισόδημα; Μπίνγκο! Όταν υπάρχει παραγωγή και ζήτηση για ελληνικά προϊόντα. Μέχρι τότε...ξηρασία!


Κι εδώ λοιπόν καταλήγω στην ουσία: γιατί η Ελλάδα δεν έπρεπε να βγει στις αγορές σε αυτή τη χρονική περίοδο; Κατ' αρχάς αυτό το "δεν έπρεπε" τεχνικά, μας το είπε τόσο το υψηλό επιτόκιο όσο και η σύνθεση των ενδιαφερομένων να αγοράσουν αυτό το ομόλογο, οι οποίοι ήταν κατά κύριο λόγο επενδυτικά σχήματα (hedge funds) και μόνο 4% ασφαλιστικά ταμεία του εξωτερικού, δηλαδή μακροπρόθεσμοι επενδυτές.
Αλλά ποιος είναι ο ουσιαστικός λόγος που δεν έπρεπε να γίνει αυτό;
Θα το πω όσο πιο απλά μπορώ:
Φαντάσου ότι μαζί με το Ελληνικό Δημόσιο, την ίδια μέρα έβγαινε στις διεθνείς αγορές μια ελληνική επιχείρηση να ζητήσει κεφάλαια για να επενδυθούν σε ένα νέο ανταγωνιστικό και πρωτοποριακό προϊόν. Πρόσεξε τώρα: και οι δύο -Δημόσιο και Επιχείρηση - ανταγωνίζονται για την εξασφάλιση κεφαλαίων από την ίδια δεξαμενή: τους επενδυτές που έχουν αποφασίσει να διαθέσουν κεφάλαια στην Ελλάδα.
Οπότε, αντιλαμβάνεσαι ότι σε αυτό το -θεωρητικό!- ανταγωνισμό, το Δημόσιο απελπισμένο για ρευστότητα, απλώς θα υποσχόταν ένα πολύ υψηλό επιτόκιο που καμία επιχείρηση σε αυτόν τον κόσμο δε θα μπορούσε να υποσχεθεί και μάλιστα με ένα καινοτόμο προϊόν.
Αντίθετα τώρα, στον πραγματικό κόσμο, καμία ελληνική επιχείρηση δεν έφερε στη χώρα σε μια μέρα 3 δις ευρώ από ένα προϊόν της! Εντούτοις, το Δημόσιο το κατάφερε!

Που καταλήγουμε; Πως η Ελλάς πούλησε για άλλη μια φορά στο εξωτερικό, ώστε να φέρει χρήμα στη χώρα, αυτό που ήξερε να πουλάει πάντα: λεμόνια; Όχι! αυτοκίνητα; Όχι! Υπέροχα εκτυπωμένα χαρτιά με φαρδιά-πλατιά την υπογραφή του εκάστοτε ΥΠΟΙΚ από κάτω, στα οποία υποσχόμεθα ότι θα αποπληρώσουμε σε πέντε, δέκα ή όσα έτη!
Κοινώς, μας λείπουν χρήματα -τι νέο! - δεν μπορέσαμε και δεν μπορούμε να τα εξασφαλίσουμε από την παραγωγή και τελικώς τα αναζητούμε ως δανεικά. Απλά κι εύκολα! Αλλά για πόσο;

Δηλαδή, θα ήταν απείρως προτιμότερο αν ένα πολύ μικρότερο ποσό κατόρθωνε να φέρει στη χώρα μια ελληνική εταιρεία μέσω των πωλήσεών της και της προσέλκυσης επενδύσεων, ώστε ένα ακόμη μικρότερο να κατέληγε στο κράτος ως φόρος (με συνεπακόλουθο βέβαια την περαιτέρω συρρίκνωση του Δημόσιου Τομέα) παρά η επιστροφή στις αγορές με σκοπό την απέλπιδα αναζήτηση ρευστότητας.

Πολύ σύντομα, θα αντιληφθούμε πως δεν μπορείς να αγνοείς τους νόμους της φύσης χωρίς συνέπειες!