Έλα ρε μεγάλε, το γύρισες κι εσύ στο εθνικοπατριωτικό και μας τσαμπουνάς τσιτάτα του '21, μου γράφουν κάποιοι αναγνώστες. Ή δεν έχεις τι άλλο να μας πεις και καταφεύγεις σε ετοιματζίδικα και λαϊκίστικα τεχνάσματα;
Τίποτα απ' τα δύο, απαντώ. Έχω λόγο και μάλιστα σπουδαίο που θυμήθηκα την απάντηση του οπλαρχηγού Τζήμα Ζέρβα στον Αλή Πασά. Κι ο λόγος είναι ότι έπρεπε να σε εισάγω αναγνώστη μου σε τούτο το άρθρο.
Η τύχη λοιπόν αφήνει κάποιους ανθρώπους να εκφράζουν κατά τη δύναμή τους το πρόσταγμα της εποχής τους. Κι η ιστοριογραφία μας αφήνει να ακούσουμε έναν αμόρφωτο και ταπεινό Σουλιώτη να δίνει σε τρεις γραμμές όλο το ρεζουμέ τόμων γεωπολιτικής και μακροοικονομικής ανάλυσης. Κάποιος άλλος, ένας καθηγητής να πούμε, θα απαντούσε πιο περίτεχνα. Θα έγραφε μια μελέτη, μια μονογραφία, ένα άρθρο. Μπορεί και βιβλίο. Ο Τζήμας Ζέρβας παρήγγειλε στο γραμματικό του να του γράψει εκείνο που αφουγκραζόταν.
Τι λέει λοιπόν ο Σουλιώτης σ' ένα ερώτημα που βασανίζει και σήμερα έθνη και λαούς;
Κατ' αρχάς ποιο ήταν το ερώτημα; Ο Αλή Πασάς έδινε χρήμα αντί για ειρήνη. Ναι ειρήνη με τους Σουλιώτες. Ωραία σκέψη που θα κυκλοφορούσε άνετα και στα αλλοτινά αλλά και στα σύγχρονα ευρωπαϊκά σαλόνια. Που είναι το κακό και το μεμπτό σ' αυτή την ωραία πρόταση; Αντί να συγκρούονται οι Έλληνες με τους Τούρκους, έδινε ο Πασάς γρόσια για να σιάξουν τα πράγματα. Κι όπως κάνει κύκλο η Ιστορία, ο Πασάς σκέφτηκε να κατακτήσει πρώτα το Manhattan! Ξέρεις το τραγουδάκι του Leonard Kohen (λες να είναι μακρινό ξαδελφάκι του Dominique Strauss Kahn, μπορεί!); Το "First we Take Manhattan then we Take Berlin"; Είναι ένα συμβολικό κομμάτι, που μεταξύ άλλων λέει ότι πρώτα πρέπει να κατακτηθεί το οικονομικό κέντρο - πρώτα το Manhattan, δηλαδή το κοσμοπολίτικο χρηματοοικονομικό κέντρο της Νέας Υόρκης και του κόσμου - και κατόπιν να ακουλουθήσει η κατάκτηση του στρατιωτικού και γεωπολιτικού κέντρου: του "συμβολικού" Βερολίνου. Του Berlin.
Ο κακομοίρης ο Τζήμας Ζέρβας δεν τα ήξερε όλα αυτά. Αμφιβάλλω αν ήξερε κιόλας γραφή κι ανάγνωση. Απάντησε όμως όπως θα απαντούσε κάθε ηγέτης με μακρόπνοο και στρατηγικό όραμα. Χωρίς αναλυτές, χωρίς think-tank, χωρίς συμβούλους. Χωρίς καν έναν Πεταλωτή. Καλά πεταλωτή μπορεί και να είχε. Τι είπε λοιπόν; Πρώτα απ' όλα μέσα από ένα ρεσιτάλ χιούμορ και διπλωματίας λέει εμμέσως πλην σαφώς στον Πασά ότι τον ευχαριστεί για την αγάπη που έχει προς τον ίδιο. Προσέξτε: Όχι προς το Σούλι, μιλάει για την προσπάθεια του Πασά να προσεταιριστεί τον ίδιο. Καταλαβαίνει την "παγαποντιά" του Πασά και του την επιστρέφει. Φίλος ο Πασάς; Ναι, αλλά του Τζήμα, όχι της πατρίδας! Φίλος ο Στρος; Τίνος; Της Ελλάδας; Του Γιώργου; Τα χουμε ξεχωρίσει αυτά;
Οχτακόσια πουγκιά λοιπόν δίνει ο Βεζύρης "του". Τον παρακαλεί λοιπόν να μην του τα στείλει. Μ΄ωραία διπλωματική και γαλίφικη γλώσσα. Σαν Γάλλος πρέσβης. Όχι ότι το Σούλι ήταν κανένας πλούσιος τόπος. Δε θα κάνουμε μάθημα Ιστορίας τώρα. Γιατί δεν τα θέλει τα λεφτά ο Τζήμας; Κάποιος θα μπορούσε να σκεφτεί ότι έπρεπε να πάει τα λεφτά και μετά θα μπορούσε να αγοράσει άρματα και καρυοφύλλια. Ή να δεχτεί την εξαγορά της ειρήνης έστω πρόσκαιρα. Να ανασάνει το Σούλι, να μεγαλώσουν τα παιδιά να πιάσουν τα ντουφέκια. Γιατί; Για λόγους εθνικοπατριωτικούς; Για να μείνει ο ίδιος στην Ιστορία; Αν η επιστολή τέλειωνε εδώ, ναι θα λέγαμε ότι έχουμε έναν νέο Λεωνίδα. Δε θέλουμε τα λεφτά, πάμε σε πόλεμο που ξέρουμε ότι θα χάσουμε και ας μείνουμε "αθάνατοι". Αλλά ο Τζήμας εξηγεί γιατί δε θέλει το χρήμα. Και έχει ενδιαφέρον. Δεν το κάνει για λόγους εθνικοπατριωτικούς. Έχει στόχο!
Πρώτα απ' όλα "χαλαρώνει" το κλίμα της επιστολής. Δεν ξέρω να τα μετρήσω του λέει. Απίθανο. Άνθρωποι που όλη μέρα μετρούσαν τα κοπάδια τους και τα ντουφέκια τους οπωσδήποτε θα ήταν εξοικειωμένοι να μετρούν γρόσια. Εξάλλου, έχει αναφέρει το ποσό. Οκταχόσια πουγκιά. Ξέρει και παραξέρει να μετράει. Και ξέρει και το ύψος του ποσού. Μεγάλο. Βέβαια την απάντηση τη δίνει ο ίδιος: πες ότι ξέρω να μετρώ. Δεν θα ήμουν ευχαριστημένος του λέει του Πασά. Δε με καλύπτεις ρε φίλε. Δεν θα αισθάνομαι όμορφα. Εδώ θα χαμογέλασε ο Πασάς. Ρε το μπαγάσα το Τζήμα.
Δεν του αναφέρει άλλο ποσό, μεγαλύτερο. Δεν παζαρεύει. Άλλο πράμα του λέει. Μου ζητάς, του λέει του Βεζύρη, για οκτακόσια πουγκιά ολόκληρη την πατρίδα. Κι εγώ δε θα σου δώσω ούτε πέτρα για οκτακόσια πουγκιά, όχι πατρίδα ολάκερη. Παίζει εδώ ο Τζήμας με τις έννοιες. Δεν είναι καταπληκτικός; Η πέτρα είναι πράμα υλικό. Στέρεο. Πεπερασμένο σε χώρο αλλά και στο χρόνο. Η πέτρα θα σπάσει και θα γίνει άμμος σε εκατό χρόνια. Η πατρίδα είναι ιδεατό. Άυλο. Του το λέει κιόλας για να το καταλάβει ο Πασάς, γιατί ο Τζήμας δεν είναι και πολύ σίγουρος ότι ο Αλής θα το πιάσει το υπονοούμενο. "Ως φαντάζεσαι" του λέει. Εσύ του λέει ο Τζήμας, μου δίνεις ύλη - πουγκιά - για να πουλήσω κάτι πολύ πιο ακριβό. Πατρίδα. Ιδέα. Υποταγή. Και γιατί πιο ακριβό; Του δίνει όλα τα στοιχεία του Πασά παρακάτω. Γιατί αυτά που δεν του πουλάει, τον κάνουν "αθάνατο". Πολύ βαριά λέξη για μια τέτοια "πονηρή" και γενικά "ποταπή" επιστολή. Γιατί ποταπή; Μα διότι απαντά σε μια πρόταση οικονομική. Συναλλαγής. Κολλάει να μιλάς για "αθανασίες" και τέτοια; Όχι. Ο Πασάς θα περίμενε να του πει "τα λεφτά είναι λίγα βάλε κι άλλα" ή "εγώ δεν κάνω τέτοιες δουλειές βρες άλλους" ή κάτι ανάλογο τέλος πάντων. Τι στο καλό θέλει να πει ο Τζήμας; Ξέρει ότι αύριο μπορεί να σκοτωθεί σε μια μάχη ή μπορεί και να πεθάνει από γρίπη, από πείνα ή από τέτανο η από δάγκωμα λύκου. Οπότε πως ξέρει τα περί "αθανασίας"; Εντάξει να πεθάνει ηρωικά. Αν όχι όμως; Παράλογο. Μη μου πεις ότι ήξερε πως η επιστολή του θα έφτανε ως τις μέρες μας γιατί θα σε κράξω. Μπορεί να χανόταν στα βουνά ή να την χρησιμοποιούσε ο Πασάς για να ανάψει το ναργιλέ του.
Ο Τζήμας "παίζει" με το χρόνο. Όχι με την πατρίδα και τον εαυτό του. Συγκρίνει στη σκέψη του, με απλούς όρους, την αξία μιας γεωπολιτικής οντότητας που θα κινείται στο διηνεκές - της πατρίδας - και αυτά που του δίνει ο Πασάς στο παρόν. Στην πραγματικότητα ποιος Πασάς; Ο Πασάς που αύριο μπορεί να μην υπάρχει, όπως κι ο Τζήμας; Όλοι γνώριζαν πόσο ρευστά ήταν τα πολιτικά στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Τζήμας λοιπόν σκέφτεται ότι ο Πασάς στην πραγματικότητα του ζητάει πρώτα το Manhattan. Μια πρόσκαιρη ειρήνη βασισμένη στο χρήμα, ώστε μετά αυτός ή κάποιος άλλος να απαιτήσει υποταγή βασισμένη στα όπλα. To Berlin. Να κρατήσει δηλαδή τους Σουλιώτες οικονομικά εξαρτημένους για να μπορεί να τους "έχει" αργότερα.
Έτσι λοιπόν εξηγείται και το ελαφρά ειρωνικό ύφος της επιστολής-απάντησης προς τον πανίσχυρο Οθωμανό. Ρε φίλε του λέει ο Τζήμας, πολύ φτηνό το κόλπο. Εγώ βλέπω να υπάρχει η Ελλάδα πεντακόσια ή χίλια χρόνια μπροστά κι εσύ μου ζητάς να σου "πουλήσω" προσωρινά χρόνο τώρα για να μπορείς να με κατακτήσεις με τα όπλα αργότερα; Αφού και οι δύο είμαστε σταγόνες στην ιστορία. Ψάχνεις για κορόιδα, κι είσαι και Βεζύρης; Κατάλαβες τώρα γιατί από την αρχή του τονίζει το αξίωμά του; Στην πραγματικότητα τον ειρωνεύεται οικτρά. Και διπλωματικά.
Γιατί στα γράφω όλα αυτά; Γιατί θέλω να φέρω στην επιφάνεια ένα θέμα που σου διαφεύγει τόσον καιρό.
Όλοι αντιλαμβάνονται με οικονομικούς όρους ότι το χρέος ενός κράτους - και της Ελλάδας συνεπώς - αποτιμάται σε συνάφεια με το ρίσκο της επένδυσης. Πιο απλά, αν θες κυρά-Ελλάδα 100δις ευρώ θα στα δώκω αλλά επειδή σε βρίσκω αφερέγγυα, θα στα δώκω με τόκο μεγάλο. Ή και καθόλου δε θα στα δώκω, γιατί φοβάμαι ότι δε θα τα πάρω πίσω ποτέ. Με οικονομικούς όρους αυτός ο τρόπος σκέψης είναι καλός και σωστός και ο μοναδικός. Πρόσεξε όμως. Αν δάνειζαν εταιρεία θα είχε απόλυτο νόημα. Η εταιρεία μπορεί να κλείσει, να εξαφανιστεί ο επιχειρηματίας, να καούν τα εργοστάσια κι οι αποθήκες ή να χαλάσει το εμπόρευμα. Ποιο το νόημα να σκέφτεσαι έτσι ως επενδυτής όταν δανείζεις ένα κράτος και μάλιστα ένα κράτος όπως η Ελλάδα;
Να θυμίσω ότι μέχρι στιγμής η Ελλάδα δεν έχει αθετήσει ποτέ καμιά πληρωμή δόσης ομολόγου. Δεν έχει στην πράξη αποδειχθεί αφερέγγυα. Όλα στηρίζονται σε μια "υπόθεση". Στην υπόθεση - δικαιολογημένη ή μη - πως η Ελλάδα κάποια στιγμή θα αθετήσει τις πληρωμές της.
Ποιο είναι τώρα το θέμα που σου ανέφερα; Ο Τζήμας δε δέχτηκε το χρήμα του Πασά - απέρριψε μια οικονομική πρόταση δηλαδή - "ποντάροντας" ότι η Ελλάδα θα υπάρχει και μετά τον Πασά. Άρα η πρόταση ήταν εξ' αρχής μη συμφέρουσα.
Ποιον συμφέρει να μην αγοράσει ελληνικά ομόλογα με απόδοση άνω του 12% μιας χώρας-μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Ποιος δηλαδή επενδυτής αποτιμά με μεγαλύτερη σπουδαιότητα και δίνει μεγαλύτερο βάρος μόνο στην οικονομική διάσταση της Ελλάδας, αγνοώντας την γεωπολιτική της βαρύτητα και μελλοντική παρουσία;
Για να το θέσω πιο απλά: Αν είσαι επενδυτής και ξέρεις ότι το "μαγαζί" που λέγεται Ελλάδα θα υπάρχει εκατό ή διακόσια χρόνια μετά και δεν θα κλείσει ποτέ, τι νόημα έχει να μην το δανείζεις ενώ αντίθετα δανείζεις εταιρείες με ιστορία δέκα ή δεκαπέντε ετών με μικρότερο επιτόκιο; Ακόμη κι αν το "μαγαζί"-Ελλάδα πτωχεύσει - λέμε τώρα - και πάλι εκεί θα είναι. Θα το πας στα δικαστήρια, θα του κάνεις αγωγές τέλος πάντων θα τα πάρεις τα λεφτά σου κάποια στιγμή. Εκεί θα είναι. Δε χανόμαστε βρε αδερφέ.
Τι θέλω να πω; Ότι πίσω από το οικονομικό σκηνικό - την τεχνοκρατική αρτιότητα του οποίου δεν αμφισβητώ, δηλαδή δεν θεωρώ ούτε ότι τα ελλείμματα, τα χρέη και τα υπόλοιπα δεν είναι μια πραγματικότητα, όλα εκεί είναι - κρύβεται μια εκτίμηση των διεθνών αγορών πολύ πιο δυσμενής και πολύ πιο πολύπλοκη απ' αυτή που διαφαίνεται.
Δεν αναφέρομαι ούτε στα γνωστά ανόητα συνωμοσιολογικά σενάρια που διακινούνται, ούτε στην επίσης ανόητη άποψη ότι "κάποιοι" κινούμενοι στο παρασκήνιο βυσσοδομούν εναντίον της Ελλάδας.
Αναφέρομαι στην εκτίμηση των αγορών. Οι οποίες ως ευρύ, στατιστικό κοινωνικό φαινόμενο διακατέχονται από τη "δικτυακή" συλλογική σοφία που χαρακτηρίζει αυτά τα συστήματα. Διαισθάνονται τις βίαιες ανατροπές ή τις μεταβολές των "σταθερών" ενός συστήματος πολύ πριν γίνουν αντιληπτές από τον καθένα μας ξεχωριστά. Δεν χειραγωγούνται ακριβώς λόγω του βάθους και του εύρους τους, διασυνδέουν τις αντιλήψεις εντελώς ετερόκλητων περιοχών του πλανήτη γεωγραφικά και χρονικά γι' αυτό και δεν επηρεάζονται από "τοπικού" χαρακτήρα γεγονότα.
Στην παρούσα φάση λοιπόν φαίνεται ότι οι αγορές διαισθάνονται πως η "οικονομική" αποτίμηση της Ελλάδας έχει μεγαλύτερη βαρύτητα από ότι η γεωπολιτική. Διαισθάνονται ότι είναι καλύτερα να "διαβάζουν" τη χώρα μας όχι ως μια "μεγάλη προβληματική εταιρεία" κι όχι ως διευρυμένη πολυδιάστατη οντότητα η οποία μπορεί να επιβιώσει μετά βεβαιότητας και με τους υφιστάμενους όρους και στο μέλλον. Κι επειδή οι αγορές προεξωφλούν το μέλλον και δεν αποτιμούν το παρελθόν, αίρονται πάνω από πρόσωπα και καταστάσεις, το ζήτημα γίνεται ακόμη πιο ενδιαφέρον.
Το Manhattan έχει ήδη καταληφθεί. Μπήκαμε στο ΔΝΤ. Μαζί με μας κι άλλοι. Μήπως ακολουθεί το Berlin;
Τίποτα απ' τα δύο, απαντώ. Έχω λόγο και μάλιστα σπουδαίο που θυμήθηκα την απάντηση του οπλαρχηγού Τζήμα Ζέρβα στον Αλή Πασά. Κι ο λόγος είναι ότι έπρεπε να σε εισάγω αναγνώστη μου σε τούτο το άρθρο.
Η τύχη λοιπόν αφήνει κάποιους ανθρώπους να εκφράζουν κατά τη δύναμή τους το πρόσταγμα της εποχής τους. Κι η ιστοριογραφία μας αφήνει να ακούσουμε έναν αμόρφωτο και ταπεινό Σουλιώτη να δίνει σε τρεις γραμμές όλο το ρεζουμέ τόμων γεωπολιτικής και μακροοικονομικής ανάλυσης. Κάποιος άλλος, ένας καθηγητής να πούμε, θα απαντούσε πιο περίτεχνα. Θα έγραφε μια μελέτη, μια μονογραφία, ένα άρθρο. Μπορεί και βιβλίο. Ο Τζήμας Ζέρβας παρήγγειλε στο γραμματικό του να του γράψει εκείνο που αφουγκραζόταν.
Τι λέει λοιπόν ο Σουλιώτης σ' ένα ερώτημα που βασανίζει και σήμερα έθνη και λαούς;
Κατ' αρχάς ποιο ήταν το ερώτημα; Ο Αλή Πασάς έδινε χρήμα αντί για ειρήνη. Ναι ειρήνη με τους Σουλιώτες. Ωραία σκέψη που θα κυκλοφορούσε άνετα και στα αλλοτινά αλλά και στα σύγχρονα ευρωπαϊκά σαλόνια. Που είναι το κακό και το μεμπτό σ' αυτή την ωραία πρόταση; Αντί να συγκρούονται οι Έλληνες με τους Τούρκους, έδινε ο Πασάς γρόσια για να σιάξουν τα πράγματα. Κι όπως κάνει κύκλο η Ιστορία, ο Πασάς σκέφτηκε να κατακτήσει πρώτα το Manhattan! Ξέρεις το τραγουδάκι του Leonard Kohen (λες να είναι μακρινό ξαδελφάκι του Dominique Strauss Kahn, μπορεί!); Το "First we Take Manhattan then we Take Berlin"; Είναι ένα συμβολικό κομμάτι, που μεταξύ άλλων λέει ότι πρώτα πρέπει να κατακτηθεί το οικονομικό κέντρο - πρώτα το Manhattan, δηλαδή το κοσμοπολίτικο χρηματοοικονομικό κέντρο της Νέας Υόρκης και του κόσμου - και κατόπιν να ακουλουθήσει η κατάκτηση του στρατιωτικού και γεωπολιτικού κέντρου: του "συμβολικού" Βερολίνου. Του Berlin.
Ο κακομοίρης ο Τζήμας Ζέρβας δεν τα ήξερε όλα αυτά. Αμφιβάλλω αν ήξερε κιόλας γραφή κι ανάγνωση. Απάντησε όμως όπως θα απαντούσε κάθε ηγέτης με μακρόπνοο και στρατηγικό όραμα. Χωρίς αναλυτές, χωρίς think-tank, χωρίς συμβούλους. Χωρίς καν έναν Πεταλωτή. Καλά πεταλωτή μπορεί και να είχε. Τι είπε λοιπόν; Πρώτα απ' όλα μέσα από ένα ρεσιτάλ χιούμορ και διπλωματίας λέει εμμέσως πλην σαφώς στον Πασά ότι τον ευχαριστεί για την αγάπη που έχει προς τον ίδιο. Προσέξτε: Όχι προς το Σούλι, μιλάει για την προσπάθεια του Πασά να προσεταιριστεί τον ίδιο. Καταλαβαίνει την "παγαποντιά" του Πασά και του την επιστρέφει. Φίλος ο Πασάς; Ναι, αλλά του Τζήμα, όχι της πατρίδας! Φίλος ο Στρος; Τίνος; Της Ελλάδας; Του Γιώργου; Τα χουμε ξεχωρίσει αυτά;
Οχτακόσια πουγκιά λοιπόν δίνει ο Βεζύρης "του". Τον παρακαλεί λοιπόν να μην του τα στείλει. Μ΄ωραία διπλωματική και γαλίφικη γλώσσα. Σαν Γάλλος πρέσβης. Όχι ότι το Σούλι ήταν κανένας πλούσιος τόπος. Δε θα κάνουμε μάθημα Ιστορίας τώρα. Γιατί δεν τα θέλει τα λεφτά ο Τζήμας; Κάποιος θα μπορούσε να σκεφτεί ότι έπρεπε να πάει τα λεφτά και μετά θα μπορούσε να αγοράσει άρματα και καρυοφύλλια. Ή να δεχτεί την εξαγορά της ειρήνης έστω πρόσκαιρα. Να ανασάνει το Σούλι, να μεγαλώσουν τα παιδιά να πιάσουν τα ντουφέκια. Γιατί; Για λόγους εθνικοπατριωτικούς; Για να μείνει ο ίδιος στην Ιστορία; Αν η επιστολή τέλειωνε εδώ, ναι θα λέγαμε ότι έχουμε έναν νέο Λεωνίδα. Δε θέλουμε τα λεφτά, πάμε σε πόλεμο που ξέρουμε ότι θα χάσουμε και ας μείνουμε "αθάνατοι". Αλλά ο Τζήμας εξηγεί γιατί δε θέλει το χρήμα. Και έχει ενδιαφέρον. Δεν το κάνει για λόγους εθνικοπατριωτικούς. Έχει στόχο!
Πρώτα απ' όλα "χαλαρώνει" το κλίμα της επιστολής. Δεν ξέρω να τα μετρήσω του λέει. Απίθανο. Άνθρωποι που όλη μέρα μετρούσαν τα κοπάδια τους και τα ντουφέκια τους οπωσδήποτε θα ήταν εξοικειωμένοι να μετρούν γρόσια. Εξάλλου, έχει αναφέρει το ποσό. Οκταχόσια πουγκιά. Ξέρει και παραξέρει να μετράει. Και ξέρει και το ύψος του ποσού. Μεγάλο. Βέβαια την απάντηση τη δίνει ο ίδιος: πες ότι ξέρω να μετρώ. Δεν θα ήμουν ευχαριστημένος του λέει του Πασά. Δε με καλύπτεις ρε φίλε. Δεν θα αισθάνομαι όμορφα. Εδώ θα χαμογέλασε ο Πασάς. Ρε το μπαγάσα το Τζήμα.
Δεν του αναφέρει άλλο ποσό, μεγαλύτερο. Δεν παζαρεύει. Άλλο πράμα του λέει. Μου ζητάς, του λέει του Βεζύρη, για οκτακόσια πουγκιά ολόκληρη την πατρίδα. Κι εγώ δε θα σου δώσω ούτε πέτρα για οκτακόσια πουγκιά, όχι πατρίδα ολάκερη. Παίζει εδώ ο Τζήμας με τις έννοιες. Δεν είναι καταπληκτικός; Η πέτρα είναι πράμα υλικό. Στέρεο. Πεπερασμένο σε χώρο αλλά και στο χρόνο. Η πέτρα θα σπάσει και θα γίνει άμμος σε εκατό χρόνια. Η πατρίδα είναι ιδεατό. Άυλο. Του το λέει κιόλας για να το καταλάβει ο Πασάς, γιατί ο Τζήμας δεν είναι και πολύ σίγουρος ότι ο Αλής θα το πιάσει το υπονοούμενο. "Ως φαντάζεσαι" του λέει. Εσύ του λέει ο Τζήμας, μου δίνεις ύλη - πουγκιά - για να πουλήσω κάτι πολύ πιο ακριβό. Πατρίδα. Ιδέα. Υποταγή. Και γιατί πιο ακριβό; Του δίνει όλα τα στοιχεία του Πασά παρακάτω. Γιατί αυτά που δεν του πουλάει, τον κάνουν "αθάνατο". Πολύ βαριά λέξη για μια τέτοια "πονηρή" και γενικά "ποταπή" επιστολή. Γιατί ποταπή; Μα διότι απαντά σε μια πρόταση οικονομική. Συναλλαγής. Κολλάει να μιλάς για "αθανασίες" και τέτοια; Όχι. Ο Πασάς θα περίμενε να του πει "τα λεφτά είναι λίγα βάλε κι άλλα" ή "εγώ δεν κάνω τέτοιες δουλειές βρες άλλους" ή κάτι ανάλογο τέλος πάντων. Τι στο καλό θέλει να πει ο Τζήμας; Ξέρει ότι αύριο μπορεί να σκοτωθεί σε μια μάχη ή μπορεί και να πεθάνει από γρίπη, από πείνα ή από τέτανο η από δάγκωμα λύκου. Οπότε πως ξέρει τα περί "αθανασίας"; Εντάξει να πεθάνει ηρωικά. Αν όχι όμως; Παράλογο. Μη μου πεις ότι ήξερε πως η επιστολή του θα έφτανε ως τις μέρες μας γιατί θα σε κράξω. Μπορεί να χανόταν στα βουνά ή να την χρησιμοποιούσε ο Πασάς για να ανάψει το ναργιλέ του.
Ο Τζήμας "παίζει" με το χρόνο. Όχι με την πατρίδα και τον εαυτό του. Συγκρίνει στη σκέψη του, με απλούς όρους, την αξία μιας γεωπολιτικής οντότητας που θα κινείται στο διηνεκές - της πατρίδας - και αυτά που του δίνει ο Πασάς στο παρόν. Στην πραγματικότητα ποιος Πασάς; Ο Πασάς που αύριο μπορεί να μην υπάρχει, όπως κι ο Τζήμας; Όλοι γνώριζαν πόσο ρευστά ήταν τα πολιτικά στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Τζήμας λοιπόν σκέφτεται ότι ο Πασάς στην πραγματικότητα του ζητάει πρώτα το Manhattan. Μια πρόσκαιρη ειρήνη βασισμένη στο χρήμα, ώστε μετά αυτός ή κάποιος άλλος να απαιτήσει υποταγή βασισμένη στα όπλα. To Berlin. Να κρατήσει δηλαδή τους Σουλιώτες οικονομικά εξαρτημένους για να μπορεί να τους "έχει" αργότερα.
Έτσι λοιπόν εξηγείται και το ελαφρά ειρωνικό ύφος της επιστολής-απάντησης προς τον πανίσχυρο Οθωμανό. Ρε φίλε του λέει ο Τζήμας, πολύ φτηνό το κόλπο. Εγώ βλέπω να υπάρχει η Ελλάδα πεντακόσια ή χίλια χρόνια μπροστά κι εσύ μου ζητάς να σου "πουλήσω" προσωρινά χρόνο τώρα για να μπορείς να με κατακτήσεις με τα όπλα αργότερα; Αφού και οι δύο είμαστε σταγόνες στην ιστορία. Ψάχνεις για κορόιδα, κι είσαι και Βεζύρης; Κατάλαβες τώρα γιατί από την αρχή του τονίζει το αξίωμά του; Στην πραγματικότητα τον ειρωνεύεται οικτρά. Και διπλωματικά.
Γιατί στα γράφω όλα αυτά; Γιατί θέλω να φέρω στην επιφάνεια ένα θέμα που σου διαφεύγει τόσον καιρό.
Όλοι αντιλαμβάνονται με οικονομικούς όρους ότι το χρέος ενός κράτους - και της Ελλάδας συνεπώς - αποτιμάται σε συνάφεια με το ρίσκο της επένδυσης. Πιο απλά, αν θες κυρά-Ελλάδα 100δις ευρώ θα στα δώκω αλλά επειδή σε βρίσκω αφερέγγυα, θα στα δώκω με τόκο μεγάλο. Ή και καθόλου δε θα στα δώκω, γιατί φοβάμαι ότι δε θα τα πάρω πίσω ποτέ. Με οικονομικούς όρους αυτός ο τρόπος σκέψης είναι καλός και σωστός και ο μοναδικός. Πρόσεξε όμως. Αν δάνειζαν εταιρεία θα είχε απόλυτο νόημα. Η εταιρεία μπορεί να κλείσει, να εξαφανιστεί ο επιχειρηματίας, να καούν τα εργοστάσια κι οι αποθήκες ή να χαλάσει το εμπόρευμα. Ποιο το νόημα να σκέφτεσαι έτσι ως επενδυτής όταν δανείζεις ένα κράτος και μάλιστα ένα κράτος όπως η Ελλάδα;
Να θυμίσω ότι μέχρι στιγμής η Ελλάδα δεν έχει αθετήσει ποτέ καμιά πληρωμή δόσης ομολόγου. Δεν έχει στην πράξη αποδειχθεί αφερέγγυα. Όλα στηρίζονται σε μια "υπόθεση". Στην υπόθεση - δικαιολογημένη ή μη - πως η Ελλάδα κάποια στιγμή θα αθετήσει τις πληρωμές της.
Ποιο είναι τώρα το θέμα που σου ανέφερα; Ο Τζήμας δε δέχτηκε το χρήμα του Πασά - απέρριψε μια οικονομική πρόταση δηλαδή - "ποντάροντας" ότι η Ελλάδα θα υπάρχει και μετά τον Πασά. Άρα η πρόταση ήταν εξ' αρχής μη συμφέρουσα.
Ποιον συμφέρει να μην αγοράσει ελληνικά ομόλογα με απόδοση άνω του 12% μιας χώρας-μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Ποιος δηλαδή επενδυτής αποτιμά με μεγαλύτερη σπουδαιότητα και δίνει μεγαλύτερο βάρος μόνο στην οικονομική διάσταση της Ελλάδας, αγνοώντας την γεωπολιτική της βαρύτητα και μελλοντική παρουσία;
Για να το θέσω πιο απλά: Αν είσαι επενδυτής και ξέρεις ότι το "μαγαζί" που λέγεται Ελλάδα θα υπάρχει εκατό ή διακόσια χρόνια μετά και δεν θα κλείσει ποτέ, τι νόημα έχει να μην το δανείζεις ενώ αντίθετα δανείζεις εταιρείες με ιστορία δέκα ή δεκαπέντε ετών με μικρότερο επιτόκιο; Ακόμη κι αν το "μαγαζί"-Ελλάδα πτωχεύσει - λέμε τώρα - και πάλι εκεί θα είναι. Θα το πας στα δικαστήρια, θα του κάνεις αγωγές τέλος πάντων θα τα πάρεις τα λεφτά σου κάποια στιγμή. Εκεί θα είναι. Δε χανόμαστε βρε αδερφέ.
Τι θέλω να πω; Ότι πίσω από το οικονομικό σκηνικό - την τεχνοκρατική αρτιότητα του οποίου δεν αμφισβητώ, δηλαδή δεν θεωρώ ούτε ότι τα ελλείμματα, τα χρέη και τα υπόλοιπα δεν είναι μια πραγματικότητα, όλα εκεί είναι - κρύβεται μια εκτίμηση των διεθνών αγορών πολύ πιο δυσμενής και πολύ πιο πολύπλοκη απ' αυτή που διαφαίνεται.
Δεν αναφέρομαι ούτε στα γνωστά ανόητα συνωμοσιολογικά σενάρια που διακινούνται, ούτε στην επίσης ανόητη άποψη ότι "κάποιοι" κινούμενοι στο παρασκήνιο βυσσοδομούν εναντίον της Ελλάδας.
Αναφέρομαι στην εκτίμηση των αγορών. Οι οποίες ως ευρύ, στατιστικό κοινωνικό φαινόμενο διακατέχονται από τη "δικτυακή" συλλογική σοφία που χαρακτηρίζει αυτά τα συστήματα. Διαισθάνονται τις βίαιες ανατροπές ή τις μεταβολές των "σταθερών" ενός συστήματος πολύ πριν γίνουν αντιληπτές από τον καθένα μας ξεχωριστά. Δεν χειραγωγούνται ακριβώς λόγω του βάθους και του εύρους τους, διασυνδέουν τις αντιλήψεις εντελώς ετερόκλητων περιοχών του πλανήτη γεωγραφικά και χρονικά γι' αυτό και δεν επηρεάζονται από "τοπικού" χαρακτήρα γεγονότα.
Στην παρούσα φάση λοιπόν φαίνεται ότι οι αγορές διαισθάνονται πως η "οικονομική" αποτίμηση της Ελλάδας έχει μεγαλύτερη βαρύτητα από ότι η γεωπολιτική. Διαισθάνονται ότι είναι καλύτερα να "διαβάζουν" τη χώρα μας όχι ως μια "μεγάλη προβληματική εταιρεία" κι όχι ως διευρυμένη πολυδιάστατη οντότητα η οποία μπορεί να επιβιώσει μετά βεβαιότητας και με τους υφιστάμενους όρους και στο μέλλον. Κι επειδή οι αγορές προεξωφλούν το μέλλον και δεν αποτιμούν το παρελθόν, αίρονται πάνω από πρόσωπα και καταστάσεις, το ζήτημα γίνεται ακόμη πιο ενδιαφέρον.
Το Manhattan έχει ήδη καταληφθεί. Μπήκαμε στο ΔΝΤ. Μαζί με μας κι άλλοι. Μήπως ακολουθεί το Berlin;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου