Populus non potest peccare ή Τα Πέντε Στάδια της Θλίψης...

Ο Λαός δεν σφάλλει, λέει η - κατασκευασμένη - λατινική φράση του τίτλου μας, καθόσον οι αρχαίοι Λατίνοι επεφύλασσαν αυτή την αρετή για τους μονάρχες. Σήμερα, η ευρύτατα αποδεκτή πολιτική πρακτική αναγνωρίζει στο λαό το αλάθητο, υποτάσσοντας στο δόγμα της "λαϊκής ασυλίας" ακόμη και την κοινή λογική ή το στοιχειώδες επιστητό.

Η διαλεκτική που επιχειρούμε δεν έχει να κάνει με το πολίτευμα ή την ουσία της Δημοκρατίας αλλά με την υπέρθεση του λαϊκού αλάθητου επί ακόμη και αυτού του δημοκρατικού οικοδομήματος. Ενίοτε, η ροπή προς το λαϊκισμό ταυτίζεται καθ' υπερβολήν και εσφαλμένα βεβαίως με την υπόθεση του αλάθητου που πηγάζει από το λαό. Δυστυχώς, ο λαϊκισμός δεν είναι παρά ένα μικρό υποσύνολο μιας μεγαλύτερης και πλατύτερης κοινά αποδεκτής έννοιας που θέλει το Λαό να αποφασίζει μοναδικά και αυθεντικά. Δεν αναφέρομαι στην έννοια της πλειοψηφίας. Προσπαθώ να περιγράψω το αόριστο πολιτικό μόρφωμα που ονομάζεται "Λαός", ασύντακτο, ανοργάνωτο, μη επιδεχόμενο μέτρων και μετρήσεων άρα μη διαχωριζόμενο σε πλειοψηφία και μειοψηφία. Όταν οργανώνεται σε εκλογικό σώμα αποκτά άλλες ιδιότητες περισσότερο πολιτικές. Όμως όταν καλείται να εκφραστεί ως "Λαός" ή γίνεται αντικείμενο επίκλησης από εκλεγμένους ή μη εκπροσώπους, όχι πάντοτε αθώα, τότε αποχωρίζεται και απεκδύεται των πολιτικών του γνωρισμάτων και περιβάλλεται του αλάθητου μανδύα του. Νομικά, αναγνωρίζεται ως "κοινό περί δικαίου αίσθημα" όμως πολιτικά δεν έχουμε ανάλογη έκφραση που να αποδίδει με ακρίβεια αυτή την αλάθητη αχλύ που διερμηνεύεται ως κοινή λαϊκή και αλάθητη βούληση.

Αυτό που βιώνουμε - από πολιτική άποψη - είναι μια παράδοξη δυσαρμονία του "λαϊκού αλάθητου" και του εκλογικού σώματος, έναν πολιτικό διπολισμό όπου ενώ το εκλογικό σώμα έχει συντεταγμένα αποδώσει την εντολή του, ενώ ως "λαός" εμφανίζεται να αποστρέφεται από τις επιλογές του και να πιέζει προς διαφορετική κατεύθυνση. Ο "Λαός" - ως συναισθηματικό υποκείμενο - συμπεριφέρεται στην κατάσταση της κρίσης ως πρόσωπο που βιώνει τα γνωστά "Πέντε Στάδια της Θλίψης" με επιπλέον χαρακτηριστικό την πεποίθηση ότι δεν κάνει λάθη. Η οικονομική κρίση ως σημειακό και μνημειώδες ιστορικό γεγονός-σοκ αναμφίβολα μας επιτρέπει να παραλληλίσουμε τη συλλογική ψυχολογική πορεία με αυτήν ενός προσώπου που διήλθε ενός εξαιρετικά θλιβερού συμβάντος. Ίσως αυτή η παρατήρηση μας επιτρέψει να ρίξουμε μια ματιά και στο μέλλον. Ποια είναι λοιπόν τα πέντε πολιτικά στάδια της θλίψης;

Η Άρνηση

Ο Λαός λοιπόν περνά το στάδιο της άρνησης, αρνούμενος να αποδεχτεί την πραγματικότητα, την πορεία και τα λάθη που τον οδήγησαν ως εδώ, φθάνει σε σημείο να αρνηθεί ακόμη και το χρέος. Είναι ευάλωτος σε κάθε θεωρία που μπορεί να του ενισχύσει την άποψη ότι δεν είναι αυτή η "κανονική πραγματικότητα" ότι άλλες "σκοτεινές δυνάμεις" τον οδήγησαν εσκεμμένα σε αυτήν την κατάσταση και φυσικά ο ίδιος δεν φέρει καμία ευθύνη αφού ανεξάρτητα της συμπεριφοράς και των επιλογών του θα έφτανε ή καλύτερα θα τον οδηγούσαν στο ίδιο σημείο. Πιστεύει ότι δεν πρόκειται να χρεωκοπήσει, γιατί έχει πετρέλαια, ουράνια, κρυμμένους θησαυρούς. Όλα είναι ένα παιχνίδι, ένα κακό όνειρο.

Ο Θυμός

Στο στάδιο του Θυμού, ο Λαός θεωρεί ότι άδικα οδηγήθηκε σε αυτήν τη δύσκολη κατάσταση. Αυτός τα έκανε όλα σωστά, ή τουλάχιστον δεν τα έκανε όλα λάθος, θεωρεί ότι κι άλλοι λαοί αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα και δεν βρίσκονται στο ίδιο σημείο. Τα βάζει με όλους και με όλα ακόμα και με εκείνα που αμέσως πριν τα θεωρούσε φιλικά και θετικά. Φταίνε οι τράπεζες, οι Οίκοι Αξιολόγησης, τα CDS, οι τόκοι, το ευρώ, η Ευρώπη. Πολύ πρόσφατα τασσόταν αναφανδόν υπέρ του ευρώ, υπέρ της σταθερότητας και βεβαίως υπέρ του καπιταλιστικού συστήματος. Αξιοποιούσε δάνεια, κάρτες, επένδυε στο χρηματιστήριο. Σήμερα όλα αυτά δεν είναι παρά τα αντικείμενα του θυμού του. Αγανακτεί. Σε αυτό το στάδιο βρισκόμαστε σήμερα. Παντού κανείς διακρίνει την αντίληψη ότι "κάτι πρέπει να γίνει" ή "κάτι πρέπει να κάνουμε" εναντίον όλων αυτών που μας οδήγησαν - κατά την άποψή τους - ως εδώ.

Η Διαπραγμάτευση

Εδώ είναι το απόλυτα ενδιαφέρον σημείο. Προσέξτε πως αφού μπήκε ο Λαός στο στάδιο του Θυμού όπως περιγράψαμε πιο πάνω, ξεκινά και η διαπραγμάτευση όπως διαβάζουμε στα ΜΜΕ για το ελληνικό χρέος στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Καθόλου τυχαίο, θεωρώ, αφού ακολουθεί και το ψυχολογικό στάδιο της Διαπραγμάτευσης. Σε αυτό το στάδιο ο Λαός ελπίζει στην αναβολή των δυσμενών συνεπειών. Αναγνωρίζει ότι η κατάληξη θα είναι δυσμενέστερη αλλά διαπραγματεύεται όχι για τη ματαίωση - αφού γνωρίζει ότι είναι ανέφικτη - αλλά για την μετάθεσή της στο μέλλον. Ίσως εδώ εντάσσεται και η οψίμως επιστρατευθείσα κυβερνητική φιλολογία περί Μεσοπροθέσμου, όπου προβάλλεται ως προϋπόθεση για καλύτερους όρους των δανειακών συμβάσεων. Απλώς, μετατίθεται το πρόβλημα στο μέλλον.

Η Κατάθλιψη

Το επόμενο στάδιο που ακολουθεί τη Διαπραγμάτευση και αναμένεται - τουλάχιστον θεωρητικά - να το βιώσουμε στο εγγύς μέλλον. Σε αυτό το στάδιο ο Λαός θα συνειδητοποιήσει βαθιά την κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Θα αντικρύσει την πραγματικότητα και θα την εσωτερικεύσει. Έχοντας διέλθει από όλα τα παραπάνω στάδια θα διαπιστώσει το αναπόφευκτο της κατάστασης και των εξελίξεων, βιώνοντας τις συνέπειες. Εδώ ο Λαός έχει συνηδειτοποιήσει βαθιά ότι κάθε απόπειρα μεταβολής των συνθηκών και των δεδομένων είναι μάταιη. Χαρακτηριστικό αυτού του σταδίου είναι η απομόνωση. Η μοναξιά. Ο Λαός θα απομακρυνθεί από κοινότητες και από συμμαχίες ενώ θα περάσει σε μια φάση έντονου απομονωτισμού. Το στάδιο αυτό ουσιαστικά είναι το στάδιο της μεταλλαγής, του έντονου μετασχηματισμού της κοινωνίας. Εδώ θα συμβούν οι βαθιές πολιτικές, κοινωνικές και ψυχολογικές αλλαγές αναγκαίες για την προσαρμογή σε μια νέα εποχή.

Η Αποδοχή

Το ύστατο στάδιο είναι αυτό της αποδοχής. Ο Λαός αποδέχεται πλέον την κατάσταση που έχει περιέλθει, οργανώνεται και προσαρμόζεται στα νέα δεδομένα. Μαθαίνει να ζει με την κρίση, ενεργά αναλαμβάνει πλέον πρωτοβουλίες ώστε να λειτουργήσει υπό το νέο οικονομικό περιβάλλον. Δεν αναζητά πως να επιστρέψει σε προηγούμενα επίπεδα ευημερίας, βρίσκει νέα σημεία ισορροπίας. Από το σημείο αυτό φαίνεται ότι απέχουμε αρκετά.

Δύσκολο να προβλέψει κανείς τη χρονική περίοδο που θα παρατηρήσουμε κάθε στάδιο αφού η χρονική τους διάρκεια και η έντασή τους διαφέρει ενώ πολλές φορές καταγράφεται επιστροφή για λίγο σε κάποιο από τα προηγούμενα στάδια ενώ και τα όριά τους είναι δυσδιάκριτα. Παρόλα αυτά ήδη διακρίνουμε πολύ έντονα κάποια γνωρίσματα που ταιριάζουν σχεδόν απόλυτα με το μοντέλο που περιγράφουμε. Αναμένουμε και τα υπόλοιπα.