Ο Κύκνος του Παρέτο και οι Φόροι του Σαμαρά

Σίγουρα κάπου έχει πάρει το μάτι σας ή ακούσει το αυτί σας τα περί "μαύρου κύκνου", μιας έκφρασης-καραμέλα της σύγχρονης οικονομικής ειδησεογραφίας.

Συνοπτικά, ο "μαύρος κύκνος" - ένα σπάνιο είδος κύκνου για τον κόσμο πριν την ανακάλυψη της Αυστραλίας! - συμβολίζει κάθε γεγονός, καταστροφικό ή δυσμενές, ειδάλλως το λέμε "λευκό ιππότη" αν πρόκειται περί θετικού συμβάντος, που έρχεται ξαφνικά να αναστατώσει οικονομίες, λαούς, έθνη ή συστήματα.

Η πρόβλεψη επέλευσης ενός "μαύρου κύκνου" δεν είναι καθόλου απλή υπόθεση, καθώς ναι μεν τα δεδομένα υπάρχουν αλλά η πλειονότητα δεν τα ερμηνεύει με αρνητική προοπτική. Αν ο "μαύρος κύκνος" μπορούσε να είχε  προβλεφθεί, απλά δε θα ήταν "μαύρος κύκνος" αφού όλοι θα είχαν πάρει τα μέτρα τους, αποτρέποντας έτσι την εμφάνισή του ή τις συνέπειές του.

Τι σχέση έχει τώρα, ο "μαύρος κύκνος" με τον Ιταλό οικονομολόγο Βιλφέντο Παρέτο, των αρχών του 20ου αιώνα;

Ο Παρέτο, μεταξύ άλλων, ήταν και εκείνος που εισήγαγε και επεξεργάστηκε την αρχή της βέλτιστης "αποτελεσματικότητας" κατανομής των πόρων ενός οικονομικού συστήματος και από τότε πήρε το όνομά του: "αποτελεσματικότητα κατά Παρέτο".

Και πάλι συνοπτικά, αυτή η αρχή μας λέει πως μια κατανομή πόρων θεωρείται όντως αποτελεσματική, όταν δεν υπάρχει άλλη που θα βελτίωνε την θέση ενός ατόμου, δίχως να επιδεινώσει την θέση κάποιου άλλου.

Για παράδειγμα, ας πούμε πως έχουμε δύο οικονομικούς "παίκτες" το "Κράτος" και τον "Κώστα". Ο "Κώστας" κάθε μήνα έχει εισόδημα 1000 ευρώ και το "Κράτος" μηδέν. Τότε, είναι πιθανό ο "Κώστας" να χάσει μέρος του εισοδήματός του, αφού το "Κράτος" που του παρέχει τις προϋποθέσεις ώστε να μπορεί ο "Κώστας" να κερδίζει τα 1000 ευρώ του, με μηδέν ευρώ δεν μπορεί να το κάνει. Τον "Κώστα" μπορεί να τον ληστέψουν, αφού το "Κράτος" δεν θα έχει αστυνομία ή μπορεί να καταστραφεί η επιχείρησή του αν το "Κράτος" δεν έχει χρήματα να φτιάξει την κομμένη γράνα!

Κατά Παρέτο λοιπόν δεν είναι αποτελεσματική η κατανομή των πόρων, κι ο "Κώστας" πρέπει να δώσει ένα μέρος του εισοδήματός του στο "Κράτος".

Πόσο;

Ο Παρέτο δεν κάθησε να μας πει και τον τρόπο που θα μπορούσαμε να υπολογίσουμε άπαξ και διά παντός το "πόσο".

Και δυστυχώς ούτε οι μεταγενέστεροι...

Η ουσία όμως είναι πως αν αυτή η κατανομή δεν είναι βέλτιστη, τότε δεν επιτυγχάνεται ευημερία για κανέναν παίκτη.

Και η παραπάνω κατανομή 1000 και μηδέν, δεν είναι βέλτιστη αφού η κατάσταση του "Κώστα" είναι εξαιρετικά πιθανό να επιδεινωθεί δραματικά (από μια ληστεία, μια φυσική καταστροφή κλπ)

Εδώ έρχεται ο "μαύρος κύκνος"!

Όσο ο "Κώστας" κερδίζει το 1000ρικό του, όλα πάνε καλά γι' αυτόν ωστόσο όσο το "Κράτος" μένει με το μηδέν, η πιθανότητα να εμφανιστεί ο "μαύρος κύκνος" (η ληστεία που λέγαμε, ή οι συνέπειες μιας φυσικής καταστροφής κλπ) τινάζεται στα ουράνια. Τείνει να γίνει βεβαιότητα. Ο "Κώστας" κινδυνεύει ακόμη κι από τους νεοσσούς του "μαύρου κύκνου"!

Αν δούμε μια άλλη κατανομή πόρων, όπου έρχεται το "Κράτος" και παίρνει από τον "Κώστα" 800 ευρώ από τα 1000.

Είναι προφανές ότι η κατάσταση του "Κώστα" επιδεινώθηκε. Και μάλιστα δραματικά, ενώ η κατάσταση του "Κράτους" βελτιώθηκε κατά το ισόποσο.

Ούτε όμως αυτή η κατανομή είναι "αποτελεσματική κατά Παρέτο" αφού η ευημερία του "Κώστα" καταβαραθρώθηκε.

Εδώ, ο "μαύρος κύκνος" στέκεται απειλητικός στο 800άρι του "Κράτους": ο "Κώστας" υποφέρει και σκέφτεται διάφορα. Να μην πληρώσει το "Κράτος", να μεταναστεύσει, να φοροδιαφύγει δηλώνοντας όχι 1000 αλλά 100 ευρώ ώστε να επαναφέρει την ευημερία του στα προηγούμενα ανεκτά επίπεδα. Σε κάθε περίπτωση όμως τα 800 του "Κράτους" απειλούνται και συνακόλουθα απειλείται η ευημερία του "Κράτους".

Προσέξτε: ο "Μαύρος Κύκνος" δεν είναι καθορισμένος. Οι συνέπειές του είναι. Δηλαδή, το ίδιο γεγονός υπό διαφορετικές συνθήκες παράγει διαφορετικές συνέπειες: μπορεί δηλαδή να έχει συνέπειες "μαύρου κύκνου" ή και όχι.

Δηλαδή, μια φυσική καταστροφή σε μια ευημερούσα πολιτεία μπορεί και να είναι αδιάφορη οικονομικά, αλλά μπορεί και να αποτελέσει σε μια φτωχή πολιτεία την αφορμή για σοβαρές αναταράξεις.

Τώρα τι ξέρει ο Σαμαράς από Παρέτο δεν ξέρω.

Εκείνο όμως που διαφαίνεται είναι το εξής απλό συμπέρασμα: 

Το Κράτος (χωρίς εισαγωγικά αυτή τη φορά...) έχει αποφασίσει να διατηρήσει την ευημερία του. Τους υπαλλήλους του, τις απολαβές και τα προνόμιά τους και τέλος πάντων τη "ζωή" του. Εξακολουθεί να διατηρεί το πανάκριβο "αλάθητό" του (αλήθεια, σκεφτήκατε ότι αυτός ή αυτοί που ευθύνονται για τόσα κρατικά σφάλματα εξακολουθούν να αμείβονται και άρα να ευημερούν;) και τα πλεονεκτήματά του.

Από την άλλη, οι πολίτες καθημερινά διαπιστώνουν ότι η ευημερία τους (μην παρεξηγείτε τη λέξη: αναφερόμαστε στο όποιο επίπεδο διαβίωσης του καθενός) διολισθαίνει και μάλιστα επιταχυνόμενα.

Το "σύστημα" Κράτος-πολίτες είναι κλειστό - χωρίς ανάπτυξη...- και κατά τεκμήριο όχι "αποτελεσματικό" κατά Παρέτο.

Συνέπειες;

Ένας μεγάλος "Μαύρος Κύκνος" έχει ξεκινήσει το πέταγμά του πάνω από εκείνη την πλευρά που ευημερεί εις βάρος της άλλης...